Antwerpen legt handelsverleden bloot

De Hanzestedenplaats, waar het toekomstige Museum aan de Stroom (MAS) binnenkort wordt gebouwd, speelt al eeuwen een belangrijke rol in de geschiedenis van de Stad Antwerpen. Dit was immers de locatie van het handelshuis van de Duitse Hanzesteden: het Hanzehuis, ook wel het Oosters Huis genoemd. Voorafgaand aan de bouwwerken van het nieuwe museum, wordt daar op dit ogenblik een archeologisch onderzoek uitgevoerd.



Het MAS wordt gebouwd op de plaats waar ooit het Hanzehuis de welvaart van Antwerpen symboliseerde. De naam Hanzestedenplaats is een blijvende verwijzing naar het bloeiende handelscentrum dat deze plaats ooit vertegenwoordigde. De Hanzesteden waren een los verbond van handelssteden in het Baltisch kustgebied. Het eerste hoogtepunt van hun economische macht gaat terug tot de twaalfde eeuw. In de eeuwen daarna hebben ze een uitgebreid handelsnetwerk met andere Noordwest-Europese steden uitgebouwd.

In Vlaanderen was Brugge lange tijd de belangrijkste handelspartner van de Hanzesteden, maar met de verzanding van het Zwin en van de Damse vaart kwam deze positie toe aan de Stad Antwerpen. De Hanzesteden hadden toen in Antwerpen twee kleine panden in eigendom, waaronder Huis de Cluyse op de Oude Koornmarkt, maar beide waren te klein om als handelspand te dienen.


Daarom werd besloten een nieuw gebouw op te trekken en de keuze van de locatie viel op een stuk grond in wat toen de Nieuwstad genoemd werd. Dit was een deel van Antwerpen dat slechts enkele jaren voordien was ontgonnen en opgenomen binnen de nieuwe stadsomwalling. De inrichting van de Hanzestedenplaats en zijn onmiddellijke omgeving in het midden van de zestiende eeuw is één van de eerste toepassingen van deze grootschalige stadsplanning te Antwerpen.

Tevens werd er werk gemaakt van de aanleg van vier vlieten, ter stimulering van de handel. Het was de bedoeling de handelswaar van over de Schelde hier af te laden om vervolgens met transport op wagens dieper in de stad te brengen. In 1564 nam de bouw van het Hanzehuis een aanvang. De financiering wordt verdeeld tussen de stad en de Hanzesteden. Als architect werd Cornelis Floris De Vriendt aangetrokken, de man die enkele jaren voordien al had meegewerkt aan het stadhuis.

Tegen 1568 waren de bouwwerken afgelopen en kon het huis in gebruik genomen worden. De kelder en het gelijkvloers werden gereserveerd als opslagplaats voor handelswaar, terwijl de verdiepingen werden ingericht als kantoren en woonruimtes voor de Duitse handelaars. Lang heeft het Hanzehuis de functie van handelspand niet vervuld. Troebelen en oorlogen zorgden ervoor dat veel Duitse handelaars de stad verlieten. De sluiting van de haven in 1585 betekende de definitieve doodsteek voor de handel te Antwerpen.


Het Hanzehuis bleef niet leeg staan, maar werd verschillende keren en door legers van verschillende nationaliteiten opgevorderd als kazerne. Ook functioneerde het een tijdje als militair hospitaal en zelfs als protestantse kerk. In 1697 werd het huis getroffen door een zware brand. De noordelijke en westelijke vleugel raakten zwaar beschadigd en het huis diende gerestaureerd te worden.

Napoleon begon in 1806 met de aanleg van het huidige Bonaparte- en Willemdok. Vanaf 1794 werd het Hanzehuis gebruikt als kazerne voor de Franse troepen. Omdat Napoleon het beschouwde als een versterkte post van een vreemde mogendheid in de stad, liet hij het huis in 1808 onteigenen. Nadat Napoleon van de macht verdreven was, spandeen de Hanzesteden een proces in om de onteigening ongedaan te maken. Maar hun machtspositie is gebroken en financieel hadden ze niet langer de
middelen om het pand te onderhouden. In 1863 werd het openbaar te koop gesteld.

Uiteindelijk werd de stad Antwerpen in 1880 de nieuwe eigenaar van het gebouw. Het werd verhuurd en ingericht als graanmagazijn. Dit bracht ingrijpende veranderingen met zich mee. De vroegere binnenplaats van het Hanzehuis werd volgebouwd met drie transporttunnels en 60 graansilo's. Ook in de kelders van het huis werd een transportsysteem geïnstalleerd. Deze toestand duurde slechts een kleine tien jaar, want in de nacht van 9 op 10 december 1893 brandde het huis volledig af. De verwoesting was zo groot dat men besloot het terrein volledig leeg te maken.

Later werden op het terrein enkel nog de loodsen Antverpia en International gebouwd. In maart 2005 besliste het Havenbedrijf de eigendom van de Hanzestedenplaats over te dragen aan de stad Antwerpen. De stad kreeg bovendien een vergunning om het bouwvallige International-magazijn te slopen.

Het archeologisch onderzoek loopt nog tot eind januari 2006. Het gedeelte dat niet verdwijnt tijdens de bouwwerken, wordt na archeologisch onderzoek weer afgedekt om de bouwkundige resten beter te kunnen beschermen tijdens de nieuwbouwwerken. In het nieuwe museum zal de ontsluiting van het Hanzehuis gebeuren door middel van digitale
technieken.

Aan het publiek wordt de kans gegeven om het deel van de kelderstructuren, dat binnenkort plaats moet ruimen voor de
funderingen van het MAS, te bezoeken onder begeleiding van projectarcheologen. Dit kan op 3 en 4 december van 10 tot 17 uur en van 3 tot 8 januari tijdens Wintervuur van 13.30 tot 15.30 uur.