Universiteit Antwerpen legt verborgen Van Gogh bloot

Wetenschappers van de Universiteit Antwerpen hebben in samenwerking met Nederlandse collega’s een nieuwe techniek ontwikkeld om ’onder’ schilderijen te kunnen kijken. Het werk Grasgrond van Vincent Van Gogh deed dienst als proefproject: de onderzoekers konden een ondergrond van een vrouwenportret openbaren.

“Het is al langer mogelijk om onder schilderijen te kijken”, vertelt professor Koen Janssens, gelieerd aan het departement scheikunde van de Universiteit Antwerpen. “Zo is er de conventionele röntgenradiografie. Maar die techniek heeft is beperkt in zijn mogelijkheden.”
Samen met collega’s van de Technische Universiteit Delft en met de assistentie van wetenschappelijke instituten in Hamburg en Grenoble werkten de Antwerpse wetenschappers aan een nieuwe techniek: synchrotron-gebaseerde röntgenfluorescentie- spectrometrie.

In een zogenaamde synchrotron (deeltjesversneller) wordt het schilderij met een röntgenbundel bestraald. Vervolgens wordt de fluorescentie van de verflagen geregistreerd. Dat laatste gebeurt voor elk chemisch element apart, waardoor de individuele verfpigmenten zichtbaar kunnen worden gemaakt.

Rode wangen

Janssens: “We werken met een scanner met een hele kleine bundel X-stralen. Dat levert veel details op van een onderliggende geschilderde laag. En nog een belangrijk voordeel: het zichtbare schilderij wordt niet aangeraakt en ook niet beschadigd.”

Als proefkonijn onderzochten de wetenschappers Grasgrond (1887) van Vincent Van Gogh. “Er was een vermoeden dat er onder dat schilderij nog een tekening zat, maar er was maar weinig over geweten. Met de nieuwe technologie konden we centraal in het werk een vierkant van 17,5 op 17,5cm visualiseren."

"Binnen de twee dagen kregen we een ’kleurenfoto’ van een vrouwenportret te zien. Met veel details, want je kan bijvoorbeeld zien dat de schilder zowel voor de lippen als voor de wangen van de vrouw rood gebruikte.”

Grasgrond hangt in het Kröller-Müller Museum, dat de op een na grootste collectie van Van Gogh in zijn bezit heeft. “Na de zomer gaan we wellicht een tweede schilderij van Vincent Van Gogh onderzoeken”, zegt Koen Janssens.(LA)